چالش‌ها، بایدها و نبایدهای موجود

آب یک ترکیب معدنی با ساختار H2O ، بدون بو و بدون مزه است که بخش اعظمی از کره زمین را به خود اختصاص داده است و وجود آن برای تمام موجودات جانداران و گیاهان و انسان‌ها الزامی است. آب با اشکال متفاوت جامد مایع یا گاز در هیدروسفر کره زمین یافت میشود و این وجود بی دریغ هرگز از ارزش و اهمیت آب نکاسته است . از ابتدای تاریخ زندگی انسان بر کره خاکی شاهد جنگ‌ها و دستاوردهای زیادی بر سر منابع معادن اضافه خواهی یا حق‌طلبی‌ها بوده‌ایم اما به اعتقاد عده‌ای از جهان‌بینان این عصر جنگ بزرگ بعدی بر روی کره زمین جنگ بر سر آب و منابع و معادن وابسته آن است. شاید مهم‌ترین سؤالی که یکباره به ذهنتان بیاید این باشد که مگر نه اینکه بخش زیادی از کره زمین را آب با اشکال متفاوت تشکیل می‌دهد پس چگونه نتیجهٔ این فراوانی جنگ و کمبود است؟!  خب در پاسخ به این پرسش مجبور به توضیح واژه تنش آب هستیم تنش آب در واقع مشکلات و مسائل در زمینه یافتن آب شیرین و قابل‌استفاده و منابع قابل برداشت و مصرف در یک منطقه است که علت آن تخلیه منابع آب شیرین منطقه است که این تنش منطقه را با کمبود ناگهانی و بحران مواجه می‌کند . پس این جنگ نه بر سر اشکال آب بر کره زمین بلکه بر سر منابع آبی شیرین و قابل برداشت بدون آسیب به سایر عملکردهای زیست‌محیطی کره خاکی خواهد بود.
در سال ۲۰۱۹ مجمع جهانی اقتصاد کم‌آبی را یکی از بزرگ‌ترین عوامل تهدیدکننده اقتصاد جهانی ذکر کرد.  کم‌آبی نبود منابع در دسترس و شیرین به‌اندازه مصرف متعارف به نسبت جمعیت است که علل متفاوتی دارد اعم از کاهش بارندگی آلودگی و هدررفت بی‌رویه آب شیرین و برداشت نامتعارف منابع زیرزمینی موجود است. در جهان امروز اقتصاد مهم‌ترین کلمه برای بقای دولت‌ها شده است و عاری از لطف نیست که ذکر کنیم این اقتصاد پراهمیت که بر سرزبان‌ها افتاده و رشد آن تحکم بنیاد دولت‌هاست و ضعفش علت سقوط فرمانروایی‌های بسیار زیادی بوده و خواهد بود به اعتقاد صاحب‌نظران بزرگی در این حوزه بسیار وابسته به آب است!

این مایهٔ حیات این روزها سرمایهٔ حیات جهانی شده است. اقتصاد دادنان جهانی زیادی بر این باورند که رشد اقتصادی بدون وجود آب غیرممکن است و دولت‌ها را بر سر این کم‌آبی و مصرف بهینه به چالش کشیده‌اند. نه‌تنها آب آشامیدنی و اقتصاد که تمام خوراک بشری وابسته به آب است و برای تولید مواد غذایی مصرفی هر فرد به دو تا پنج هزار لیتر آب در روز نیاز داریم آب آشامیدنی در بسیاری از نقاط جهان و کشورهای درحال‌توسعه یا توسعه‌یافته به طور چشم‌گیری با کمبود مواجه شده است و کشورهای پیشرفته زیادی از همین امروز مصرف منابعشان را کنترل می‌کنند حتی ساعات مصرف آب در این کشورها با محدودیت جدی و طبق برنامه‌ریزی‌های دقیق روبه‌روست میزان آب مصرفی خانوار کنترل می‌شود و افرادی که مصرف نامتعارفی دارند مجبور به پرداخت جرایم سنگین از سمت دولت می‌شوند میزان مصرف آب در بخش کشاورزی هم در این کشورها کنترل می‌شود و حتی‌المقدور آب غیر آشامیدنی در این زمینه مورداستفاده قرار می‌گیرد و گاهی اوقات در کشورهایی دیده شده است که کاشت گیاهانی که مصرف آب بالایی دارند جلوگیری شده است و صرف اقتصادی‌شان بر این بوده است که این میوه‌ها یا صیفی‌جات را از خارج از کشورهایشان وارد کنند برای مثال کاشت هندوانه از نظر اقتصاد وابسته به آب هیچ توجیهی ندارد و تنها کشورهایی با برنامه‌ریزی ضعیف اجازه کاشت زیاد و صادرات این محصول را می‌دهند که در درازمدت بیش از سود حاصل از صادرات این محصول دچار تنگنای کم‌آبی و ضعف در تأمین آب خواهند شد و این خسارت جبران‌ناپذیر خواهد بود.

 

متأسفانه کشور ما ایران نیز در زمرهٔ این کشورهاست. این مدیریت‌های نابجا در حالی است که توزیع ناعادلانه آب در جهان امروز بر کسی پوشیده نیست و می‌دانیم که بیش از دو سوم جمعیت جهان در منطقه‌ای از کره زمین ساکن‌اند که کمتر از یک‌سوم منابع آبی را در دسترس دارند و کماکان واقفیم که این منطقه کم آب و پرجمعیت قارهٔ آسیا است. 

 

بحران کشورها در خصوص منابع آب و زیست‌محیطی در ۵۰ سال آینده چالش‌ها، بایدها و نبایدها و راهکارهایی که ما را بر آن می‌دارد بیش از این‌ها بر سر این زمینه به گفتگو بنشینیم بیندیشیم و به راهکارهای درستی برسیم که عواقب ناخشنودی در آینده نداشته باشند که آیندگانمان را از آنچه به سرشان آورده‌ایم ناخشنود نکنیم، راهکارهایی بیابیم معقولانه و به‌صرفه و به‌دوراز آسیب فزاینده به اقلیم و محیط‌زیست، روزگاری کسانی بر آن شدند و سدسازی را راهکار کنترل مقدار آب مصرفی دانستند و آن‌قدر افراطی این کار را تکرار کردند تا اقلیم‌ها را به هم ریختند و اوضاع محیط‌زیست بیش از بیش آشفته شد اما امروز می‌دانیم که سدسازی در هر اقلیم باتوجه‌به شرایط زیست‌محیطی منطقه و جنس خاک میزان بارندگی و بسیاری دیگر از ریزبه‌ریز نکات متغیر مناطق باید انجام بشود و چه‌بسا راهکار نهایی و موفقی هم نباشد و برای همه‌جا نمی‌شود تجویزش کرد؛ حتی ممکن است شرایط را وخیم‌تر هم بکند. باید مدیریت جامع و عاقلانه‌ای داشته باشیم که به‌دوراز هرگونه منفعت جویی خالصانه بخواهند که این بحران حیاتی را مدیریت و برنامه‌ریزی کنند و نجات‌بخش شوند.